Natuurdoelanalyses voor stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden

Wat niet in een NDA staat omschreven is een pakket met concrete maatregelen om de natuur te verbeteren. Er staat op globaal niveau wat voor maatregelen kunnen bijdragen (denk dan bijvoorbeeld aan: een hoger waterpeil kan bijdragen), maar niet tot in detail uitgewerkt welke maatregel waar moet plaatsvinden. Het is de bedoeling dat dat soort maatregelen worden bepaald in de gebiedsgerichte aanpak met de streek en belanghebbenden waarin de gebiedsplannen worden gemaakt (op basis van het FPLG gebiedsprogramma).

Het overkoepelende FPLG ontwerp-gebiedsprogramma is ingeleverd bij het Rijk/EA. De gebiedsgerichte aanpak voor het maken van gebiedsplannen start na de beoordeling van dat plan (verwachting: 2024). De NDA’s en het gebiedsprogramma zijn voeding voor het maken van die gebiedsplannen en zijn 30 juni ter consultatie aangeboden bij het Rijk/EA.

Een NDA is geen juridisch document, maar bevat de op dat moment meest recente informatie over de staat van een Natura 2000-gebied. Het is wettelijk bepaald dat voor besluiten rondom vergunningverlening de meest recente informatie gebruikt moet worden. Ook voor het opstellen van Natura 2000-beheerplannen is dit belangrijke input. Daarom wil de provincie ervoor zorgen dat die meest recente informatie ook zo compleet mogelijk en van goede kwaliteit is.

Het gaat om de Natura 2000-gebieden met stikstofgevoelige habitats (leefgebieden). In Fryslân zijn dat:

- Bakkeveense Duinen

- Van Oordt’s Mersken

- Wijnjeterper Schar

- Rottige Meenthe & Brandemeer

- Ameland

- Alde Feanen

- Vlieland

- Terschelling

- Schiermonnikoog

- Oudegaasterbrekken, Fluessen en omgeving

Voor het Drents-Friese Wold & Leggelderveld en het Fochteloërveen maakt provincie Drenthe de natuurdoelanalyses. Provincie Fryslân kijkt daarin mee.

Ook voor de andere Natura 2000-gebieden zullen waarschijnlijk NDA’s gemaakt worden. Deze eerste ronde NDA’s omvat de stikstofgevoelige gebieden.

In de NDA’s voor de verschillende gebieden is te lezen hoe het gaat met de natuur per gebied. De algemene indruk is dat de natuur in Fryslân onder druk staat en de doelstellingen niet gehaald worden. De belangrijkste problemen zijn de stikstofdepositie en verdroging.

De uitstoot van stikstof is in veel Natura 2000-gebieden op het vaste land te hoog [te hoog om de natuur in de Natura 2000-gebieden te herstellen en te behouden]. Ook verdroging en verzuring zijn belangrijke problemen.

Soms lijkt het met de habitattypen en leefgebieden voor soorten qua omvang nog best goed te gaan, maar gaat de kwaliteit van de natuur wel achteruit. Ook is in veel habitattypen de soortenrijkdom laag: er is minder biodiversiteit. Dat heeft waarschijnlijk te maken met verzuring door stikstofdepositie. Die verzuring, maar ook vermesting worden mogelijk versterkt door verdroging. Water kan verzuring of vermesting 'bufferen'. Dat betekent dat de effecten van verzuring en vermesting tegen worden gehouden. Als er verdroging plaatsvindt, heeft het grondwater dus minder capaciteit om die verzuring of vermesting te bufferen en zijn de effecten op de natuur meer merkbaar.

In heidegebieden komt het voor dat de grond te voedselrijk wordt door stikstof. Grassen, bomen en struiken houden van die voedselrijke grond en groeien snel. Terwijl de kwetsbare (heide)soorten juist niet van die voedselrijke grond houden en dus langzaam verdrongen worden door de grassen en de bomen.

Hoe het met de specifieke Natura 2000-gebieden gaat, is in de betreffende NDA’s te lezen.

De provincie moet de NDA’s bij de Ecologische Autoriteit (EA) aanleveren voor een advies. De EA publiceert per gebied een advies, gebaseerd op de NDA’s, de achterliggende informatie en een veldbezoek. Dat is voor een aantal NDA’s van andere provincies al gebeurd. De adviezen van de EA zijn hier te vinden(eksterne keppeling).

Het maken van kwalitatief goede NDA’s kost veel tijd. Er werd gevraagd om de natuurdoelanalyses te richten op de stikstofgevoelige soorten en leefgebieden, maar Fryslân neemt direct alle doelsoorten in deze Natura 2000-gebieden mee. Dat is omdat deze NDA’s belangrijke input zijn voor het gebiedsprogramma en gebiedsprocessen die straks in het kader van het FPLG opgestart worden.
Omdat het verzamelen van alle informatie en vervolgens het duiden daarvan én het afstemmen met partijen [denk aan terreinbeherende organisaties] veel tijd koste, heeft de provincie ervoor gekozen om de NDA’s niet op 1 april aan te leveren, maar de prioriteit te zetten op kwaliteit. De provincie heeft richting het Rijk meerdere keren aangegeven de planning van 1 april niet te halen.

Ook vindt de provincie het belangrijk de NDA’s in samenhang met het ontwerp FPLG gebiedsprogramma aan te leveren. Dit omdat de mogelijke knelpunten in de NDA’s, in samenhang met de overkoepelende aanpak en doelen in het gebiedsprogramma, handelingsperspectief en handvatten bieden voor de gebiedsprocessen.

Tot slot wou de provincie de tijd nemen om de NDA’s ook met Provinciale Staten, de buurprovincies en betrokken partijen te bespreken. Natuurgebieden houden zich niet aan de provinciegrenzen en daarom is het belangrijk om voor zulke gebieden samen te werken.

Daarom is besloten om de NDA’s uiterlijk 1 juli aan te leveren.

Er zijn meer provincies (bijvoorbeeld Drenthe, Zeeland en Gelderland) die de NDA’s later aanleverden dan 1 april. Daar is Fryslân niet alleen in. Ook zijn er provincies die wel voor 1 april NDA’s hebben aangeleverd. Bijvoorbeeld provincie Noord-Brabant.

Het opstellen van Natuurdoelanalyses (NDA’s) is een verplichting vanuit het nationale Programma Stikstofreductie en Natuurverbetering (PSN). De provincies zijn verantwoordelijk voor het opstellen van de NDA’s in hun eigen provincie. Ook Rijkswaterstaat en het ministerie van Defensie stellen de natuurdoelanalyses op voor de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden waar zij verantwoordelijk voor zijn.

De provincie Fryslân maakt de Natuurdoelanalyses op basis van gegevens die al bekend zijn. Het gaat om gegevens uit veldbezoeken, gegevens van- en gesprekken met de terreinbeheerders en in een aantal gevallen aanvullende veldbezoeken tijdens het maken van de NDA’s.
Er wordt gebruik gemaakt van de metingen die gedaan zijn toen de Natura 2000-gebieden werden aangewezen. Die kun je zien als nul-meting. Ook gebruiken we kaarten waarop de vegetatie (planten) in een bepaald gebied staan, en zijn er profielen van de soorten en leefgebieden in de Natura 2000-gebieden. Daarin staat bijvoorbeeld de kenmerken van een soort of leefgebied, maar ook de spreiding in Nederland en de instandhoudingsdoelen. Verder wordt gebruik gemaakt van onderzoeksgegevens van onder andere ecologische bureaus, terrein-beherende organisaties en soortenorganisaties.

Al deze gegevens samen laten zien hoe de natuur zich de afgelopen jaren (sinds de nul-meting) heeft ontwikkeld. Daarmee is het mogelijk een indicatie te geven of de natuur vooruit of achteruit is gegaan. Wat betreft omvang, maar ook als het gaat om kwaliteit.

In de NDA’s staat voor elk natuurdoel omschreven of het behaald wordt met de maatregelen uit het Natura 2000-beheerplan. Ook staat er in of de stikstofuitstoot daalt of niet. Op basis daarvan zijn 3 eindoordelen mogelijk: 

Ja. Dit betekent dat de stikstofgevoelige natuur niet achteruit gaat en eventuele uitbreidingsdoelen worden behaald.  

Ja, mits. Dit betekent dat er geen verslechtering is van de stikstofgevoelige natuur, maar dat het niet zeker is of de uitbreidingsdoelen gehaald worden. Aanvullende maatregelen zijn noodzakelijk in dit geval.   

Nee, tenzij. Dit betekent dat het niet uit te sluiten is dat de natuur verslechterd en dat uitbreidingsdoelen niet worden gehaald. Aanvullende maatregelen zijn noodzakelijk in dat geval.  

Er was weinig tijd voor het maken van deze eerste NDA’s. Daarom was het nu alleen mogelijk om de analyses te maken op basis van al bestaande gegevens (en in een paar gevallen van aanvullend onderzoek). Dat betekent dat er nu een zo volledig mogelijk beeld gemaakt wordt van de staat van de natuur in de gebieden met de informatie die er al is, maar dat dat in de komende jaren nog verder aangevuld kan worden met meer onderzoek.

In de NDA’s staat welke kennis er nog ontbreekt en wat de perspectieven zijn voor het aanvullen van die kennis. De komende tijd gaat de provincie aan de slag om de kennisleemtes op te vullen.

De vergunningverlening wordt niet helemaal stilgelegd in Fryslân. De informatie uit de NDA’s wordt meegenomen in de afweging voor het verlenen van een vergunning voor de Wet natuurbescherming. Dit biedt de mogelijkheid om in individuele gevallen een beoordeling te maken over het al dan niet af kunnen geven van een vergunning. Heeft een project met extern salderen een effect op een soort waarmee het niet goed gaat, dan is vergunningverlening zeer moeilijk. De initiatiefnemer krijgt dan de mogelijkheid om de vergunningaanvraag aan te vullen met een passende beoordeling. In sommige gevallen kan het zo zijn dat bij aanvragen waarbij gebruik wordt gemaakt van intern salderen of die geen gebruik maken van een emissiearm stalsysteem vergunningen (of positieve weigeringen) nog kunnen worden afgegeven.

Eind vorig jaar (2022) is besloten om in Fryslân de vergunningverlening voor de Wet natuurbescherming alleen door te laten gaan voor aanvragen waarbij het niet gaat om emissiearme stallen. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State oordeelde dat het onvoldoende zeker is dat meerdere emissiearme stalsystemen in de praktijk doen wat ze beloven, terwijl deze zekerheid volgens Europese natuurbeschermingsregels wel nodig is bij het verlenen van natuurvergunningen. Daarom kan voor die systemen nu geen vergunning verleend worden. In juni heeft Gedeputeerde Staten besloten die lijn eerst voort te zetten, omdat er op dit moment nog niet meer duidelijkheid is over de werking van die systemen.

Problemen zoals verdroging, verzuring en stikstof houden zich niet aan (provincie)grenzen. Daarom moeten we bij vergunningverlening rekening houden met de natuur in onze buurprovincies. In de praktijk betekent het dat we rekening moeten houden met de effecten van een project tot een maximale afstand van 25 kilometer.

De Ecologische Autoriteit gaat aan de slag om een advies uit te brengen over de NDA’s, net als voor het FPLG-gebiedsprogramma. Voor de NDA’s nodigen we de EA voor een veldbezoek per gebied.
De NDA’s en het gebiedsprogramma worden gebruikt als voeding voor de gebiedsgerichte aanpak in het kader van het FPLG. Dat gebeurt in samenwerking met verschillende partijen en op gebiedsniveau.

Het inleveren van deze NDA's is als het ware een eerste stap in het proces. Het bevat geen onomkeerbare conclusies omdat het een dynamisch proces is, waarbij we met de eerste reacties weer verder kunnen werken aan het opvullen van o.a. kennisleemtes. Zo ontstaat er een steeds vollediger beeld van hoe het met de natuur gaat en hoe die zich ontwikkelt.