Het ingrijpend verduurzamen van kerken is vaak lastig en kostbaar in verband met de karakteristieken van het gebouw en de vaak beperkte bezettingsgraad.

Met het programma KLIMOP van de provincie Fryslân heeft u een kosteloos advies kunnen krijgen. Een belangrijke eerste stap bij het verduurzamen van uw gebouw(en).

In veel kerkgebouwen zijn de verwarmings-, ventilatie-, en verlichtingssystemen op leeftijd. Verder wordt in het algemeen nog geen gebruik gemaakt van duurzaam opgewekte energie. 

Er zijn daardoor vaak verbeteropties voorhanden in het bestaande systeem, zonder dat daarvoor ingrijpende wijzigingen of vervangingsmaatregelen nodig zijn. 

De quick wins kunnen bij kerken al snel oplopen tot zo’n 30% energiebesparing met terugverdientijden tussen de 2 en 5 jaar, zeker als ook ‘good housekeeping’ wordt toegepast.

Er zijn veel kleine dingen die u kunt doen  om het energieverbruik van uw kerkgebouw structureel te verlagen.

Op deze pagina bieden we u een handreiking voor het verduurzamen van uw pand, met onder andere aandacht voor:

  • Meten is weten.
  • Top 20 besparende maatregelen.
  • Het plaatsen van zonnepanelen.
  • Korting aanschaf energiebesparende producten.
  • Subsidie en financieringsmogelijkheden.

Meten is weten

De eerste stap om te kunnen bepalen hoe het energieverbruik gereduceerd kan worden is het verkrijgen van inzicht in het huidige energieverbruik.

Meten is weten. Voor het echt meten en analyseren is het belangrijk om slimme gas- en elektriciteitsmeters te hebben (zie de download Slimme Meter(eksterne keppeling)). Wanneer u deze nog niet hebt, kunt u deze bij de netbeheerder aanvragen.

De meeste energieleveranciers hebben een app waarmee u veelal tot het uur exact het verbruik kunt analyseren.

Het kan heel handig zijn om voor uw kerk een gratis account aan te maken op slimmemeterportal.nl(eksterne keppeling). Via deze website kunt u het energieverbruik van uw kerk inzien. Deze site geeft heel veel inzicht in het energieverbruik. Groot voordeel is ook dat de energiedata altijd beschikbaar blijft, dus ook na een overstap naar een andere energieleverancier.

Iemand die inzicht heeft in de installaties en apparatuur in het gebouw kan met deze informatie vaststellen of het verbruik verklaarbaar en/of verbeterbaar is.

Er is ook meetapparatuur om het verbruik per apparaat(eksterne keppeling) uit te lezen waardoor er een nog completer beeld ontstaat.

Zie voor meer informatie: Meten en analyseren - GroeneKerken Toolkit(eksterne keppeling)

Top 20 energiebesparende maatregelen

We hebben een top 20 samengesteld van energiebesparende maatregelen die in veel kerken relatief makkelijk toepasbaar zijn, en waarmee vaak veel energie kan worden bespaard. In hoeverre de tips toepasbaar zijn hangt af van de specifieke situatie.

  1. Zet de verwarming en ventilatie alleen aan bij daadwerkelijk gebruik van het gebouw(deel).
  2. Zet de verwarming al af halverwege een kerkdienst of andere bijeenkomst. Je kunt gemakkelijk proefondervindelijk vaststellen wat nog comfortabel is.
  3. Controleer regelmatig de waterdruk van de cv-ketel(eksterne keppeling) en zorg dat die zich tussen de 1,5 en 2 bar bevindt, een te lage waterdruk is niet goed voor de cv-installatie en resulteert in hoger gasverbruik.

  4. . De ketel en radiatoren dienen waterzijdig en met juiste temperatuur(eksterne keppeling) ingeregeld te zijn. Dat is inregelwerk voor een installateur. Het instellen van de radiatoren heet 'waterzijdig inregelen'. Hierna stroomt door alle radiatoren precies de hoeveelheid warm water die nodig is om de ruimte goed te verwarmen. Bij vloerverwarming kan in veel gevallen elektriciteit bespaard worden door een pompschakelaar(eksterne keppeling) te installeren. Die zorgt ervoor dat de vloerverwarmingspomp niet 24/7 draait, maar alleen als er warmtevraag is.

  5. Door verwarmingsbuizen die door onverwarmde ruimtes lopen te isoleren(eksterne keppeling) wordt het warmteverlies beperkt en is dus minder energie nodig voor verwarming.

  6. Gebruik radiatorfolie(eksterne keppeling) achter radiatoren en convectoren.

  7. Zorg voor voldoende ventilatie(eksterne keppeling). Daarmee zorgt u voor schone lucht en kunt u de luchtvochtigheid reguleren.

  8. Begin in kerken met radiatoren pas met het opstoken van de kerk op zondagochtend. Bij aanvang van de dienst is de kerk misschien nog niet helemaal op temperatuur, maar door de stralingswarmte die de radiatoren afgeven voelt het al gauw behaaglijk. Dit kan alleen in kerken waarbij de verwarmingscapaciteit voldoende is om de kerk relatief snel op te stoken.

  9. Let op de minimum temperatuur/ luchtvochtigheidseisen voor bijvoorbeeld orgel en bijzondere panelen. Ook voor een monumentaal orgel is een lagere basistemperatuur(eksterne keppeling) nooit een probleem. Zorg voor minder schommelingen en een wat hogere relatieve luchtvochtigheid, zie voor meer informatie: Kerkorgels en binnenklimaat | Publicatie | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed(eksterne keppeling)

  10. Zet de verwarming lager en gebruik warmtedekens of kussens (van STOOV(eksterne keppeling) bijvoorbeeld). Met STOOV valt als kerk op de prijs te onderhandelen. Er zitten zes kussens in een oplaadbak (kosten ca. €90,-). Opladen duurt zes tot zeven uur, een kussen blijft twee tot drie uur warm.

  11. Gebruik infrarood(eksterne keppeling) of kerkbankverwarming(eksterne keppeling) om te verwarmen. De beste oplossing voor uw situatie is o.a. afhankelijk van de grootte van de ruimte en van het soort infrarood. Laat u daarom heel goed adviseren als u grotere ruimtes op deze manier wilt verwarmen. In sommige gevallen kan infrarood in kerken worden ingezet als hoofdverwarming waardoor de kerk dus gasloos kan worden.

  12. Kleed u warm aan of neem een dekentje of plaid mee.

  13. Gebruik voor kleinere groepen een bijzaal.

  14. Werk samen met andere kerken in uw woonplaats: elke zondag wordt één van de kerken verwarmd, in de andere kerken wordt mensen gevraagd zich warm aan te kleden en/of een dekentje mee te nemen.

  15. Sluit zoveel mogelijk de (buiten)deuren. Steeds openen en sluiten is beter (hoe gastvrij het ook is om de kerkdeur open te laten staan).

  16. Maak gebruik van gordijnen. Om kleinere ruimtes te creëren, eventueel combinatie met lokale verwarming zoals infrarood.

  17. Dicht kieren en naden(eksterne keppeling) om de warmte binnen te houden.

  18. Gebruik LED verlichting(eksterne keppeling).

  19. Vervang oude koelkasten en diepvriezers(eksterne keppeling) voor energiezuinige exemplaren.

  20. Stel de prijzen voor verhuur(eksterne keppeling) bij: reken de verhoogde prijzen door aan de gebruiker.

Klein beginnen

Als u gaat beginnen met verduurzamen, begin dan gemakkelijk (wat is de kleinste eerste stap?):

  • Neem eerst stappen die u gemakkelijk kunt zetten.
  • Probeer het zo te doen dat het leuk is en blijft.
  • Laat de kerkleden zien wat u doet.
  • Neem de leden mee en vraag wat zij denken dat u (en zijzelf) zouden kunnen doen. Zo betrekt u de kerkleden bij het samen zuiniger zijn en krijgt u draagvlak voor wat je (met elkaar) doorvoert.

Het plaatsen van zonnepanelen

Met zonnepanelen kunnen kerken veel voorzien in hun eigen energievoorziening. Omdat het energieverbruik doorgaans vrij laag is zijn vaak maar weinig panelen nodig.

De totale prijs voor een zonnestroomsysteem op een hellend dak, inclusief installatie en exclusief BTW, ligt medio 2023 tussen € 1,75 en € 2,05 per Wattpiek, afhankelijk van het totale vermogen van het systeem. In Nederland levert een gemiddeld zonnestroomsysteem per Wp een hoeveelheid elektriciteit van 0,95 kWh per jaar.

Een pv-systeem met een verwachte opwek van 4.000 kWh (4.300 wp) per jaar kost dus tussen de €7.500,- en €8.800.

Zie voor informatie over het plaatsen van zonnepanelen op kerkgebouwen:  Investeer in zonnepanelen - GroeneKerken Toolkit(eksterne keppeling)

Er bestaan ook plugin zonnepaneelsystemen met max. 3 panelen die eenvoudig d.m.v. een ‘gewone stekker’ in het stopcontact geplaatst kunnen worden. Dit kan een hele interessante optie zijn voor monumenten waarbij geen zonepanelen op het dak geplaatst mogen worden.

Korting op de aanschaf van energiebesparende maatregelen

Veel energiebesparende producten zoals radiatorfolie, tochtstrips en LED-verlichting zijn eenvoudig zelf aan te schaffen en te plaatsen. Via de webshop Bespaarbazaar.nl(eksterne keppeling) kan iedereen met een KlimOp-advies 20% korting krijgen. Vul daarvoor bij het afrekenen de kortingscode klimop23 in.

Subsidie en financieringsmogelijkheden

Vanaf oktober 2023 start de 2e ronde van de DuMaVa-subsidie. Daarmee kunt u 30% subsidie krijgen op de uitvoering van verduurzamingsmaatregelen met een minimale investering van €16.700,-. Zie voor meer informatie:

Subsidie voor verduurzaming kerkelijke gebouwen | Protestantse Kerk in Nederland(eksterne keppeling)

Voor monumentale panden is het mogelijk om energiebesparende maatregelen te financieren middels een zeer voordelige duurzame monumentenlening(eksterne keppeling) bij het Restauratiefonds.

De stichting ERM (Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg) heeft de folder verduurzaming van monumentale kerkgebouwen(eksterne keppeling) uitgebracht. In deze folder staan handige algemeen toepasbare tips. Tevens bevat de folder goede handvatten voor de verduurzaming van monumentale kerkgebouwen.

De website van De VBMK (vereniging beheerders monumentale kerkgebouwen) bevat een pagina met veel links naar relevante informatie voor het verduurzamen van monumentale kerkgebouwen(eksterne keppeling).

Document