Energieteam Fryslân - veelgestelde vragen

De energiecoach is voor bewoners van koop- en huurwoningen. De energiecoach komt bij u thuis en geeft onafhankelijk advies over uw elektra en gasverbruik en mogelijke kleine energiebesparende maatregelen. De energiecoach geeft u ook graag tips waarbij u al snel 10% op uw energieverbruik kunt besparen.

Het bezoek van de energiecoach wordt per gemeente geregeld en is veelal gratis.

Hier kunt u vinden wat er binnen uw gemeente is geregeld en hoe u een afspraak met een energiecoach kunt maken.

Met de inzet van energiecoaches en -adviseurs kunnen we Friezen helpen bij het vinden van oplossingen om hun huis te verduurzamen. Naast het stimuleren van energiebesparing draagt dit bij aan het creëren van bewustwording en draagvlak, het verlagen van woonlasten, meer wooncomfort en het verminderen van de CO2-uitstoot.

De energiecoach kan ingezet worden voor bewoners van koop- en huurwoningen.

Om een energiecoach goed beslagen ten ijs te laten komen, is een goede opleiding van groot belang. Er zijn diverse instanties die opleidingen aanbieden voor zowel betaalde als vrijwillige energiecoaches. De meeste bestaande opleidingen voor energiecoaches voorzien in technische kennis. Naast technische kennis zijn er ook sociale skills essentieel om bij de mensen in hun thuissituatie te komen. Beginnende coaches hebben aangegeven dat zij het lastig vinden om bij de mensen achter de deur te komen. De Stichting Provinciaal Energietransitie Bedrijf (PEB) is in november 2020 opgericht en speelt in op de signalen vanuit het netwerk, zij voorzien in een totaalpakket aan opleidingen en begeleiding van energiecoaches en -adviseurs. Sinds maart 2021 zijn er meerdere het opleidingstrajecten gestart. De opleiding van Stichting PEB bestaat uit een mix van (NLP) Coachvaardigheden, gesprekstechnieken en besparingskennis, financiering en subsidiemogelijkheden. De deelnemers oefenen met ervaringsdeskundigen/trainingsacteurs in diverse situaties en Klaas Hofman verrijkt de opleiding met praktijkkennis. Naast theorie, bestaat de opleiding uit stage en begeleide opstart van eigen gesprekken en er zijn meerdere terugkomdagen voor intervisie en verdieping.

Stichting PEB werkt samen met ROC Friese Poort, Woonbond en Fryslânwerkt. Fryslanwerkt! ondersteunt in het werven en begeleiden naar betaald werk.

Naast de opleiding en begeleidingstraject van Stichting PEB zijn er binnen het netwerk ervaringen met

• Coöperatie Hoom | Hoom;
• Duurzaam Bouwloket | Duurzaam Bouwloket;
• Composytum, i.s.m Hanzehogeschool en Klaas Hofman.

Iedereen die gemotiveerd is, bereid is om een opleiding te volgen en daarna als vrijwilliger of betaalde kracht aan de slag te gaan. De functie energiecoach is geschikt voor iedereen die zich betrokken voelt bij de medemens, gedragsveranderingen, besparen en het milieu. De energiecoaches die nu actief zijn, doen dat vanuit diverse achtergronden en motivaties.

Om deze keuze te kunnen maken, is het belangrijk om iets meer beeld te hebben bij de verschillen. Een betaalde (fulltime) energiecoach kan meters maken in wijken en binnen gekozen doelgroepen. Vrijwillige coaches hebben vaak het vertrouwen vanuit de omgeving en kunnen dienen als back-up van de energiecoöperatie. In de praktijk blijkt een combinatie van beide ook goed te werken. De figuur hieronder geeft een indruk van de verschillen in aantallen tussen vrijwillige en betaalde coaches. Opvallend zijn de grote verschillen in aantallen: 800 bezoeken per jaar door een betaalde (fulltime) adviseur, versus 10 per jaar door een vrijwilliger.

Uit de figuur wordt duidelijk dat er veel vrijwilligers nodig zijn om hetzelfde effect te hebben als 1 fulltime betaalde energiecoach. Een coach-traject wat inzet op succes en doelgerichte verandering, bestaat uit meerdere gesprekken. Een startgesprek waarin het doel wordt vastgesteld, een ‘middengesprek’ om te zien hoe het gaat en nieuwe doelen te stellen en een eindgesprek waarin het behaalde resultaat naar voren komt. In bovenstaande tabel is daarom naast het totaal aantal gesprekken ook het aantal bezochte huishoudens aangegeven. Hier zijn dan drie contactmomenten geweest.

Wanneer u doelen gesteld heeft, is het goed om de voortgang van deze doelen te monitoren. Uit onderzoek door Marjan Faber blijkt dat monitoring nu bij sommige gemeentes niet en bij andere gemeentes op hele diverse manieren gedaan. Uitwisseling van gegevens is vaak niet mogelijk, gegevens gaan verloren en de regels rondom AVG brengen spanningen. Hierdoor is het effect niet goed meetbaar, kan er niet geleerd worden van de voorgaande koers en acties. Het advies is om de monitoring goed en AVG-proof in te regelen. Een goede databank rondom de verduurzaming van woningen is om meerdere redenen belangrijk. Vanuit het energieteam werken we aan een provincie breed monitoringssysteem, die door alle leden van het netwerk te gebruiken is. Zo hopen we een goed, centraal overzicht te houden, die voor iedereen gebruiksvriendelijk en toegankelijk is.

Er zijn drie verschillende functies te onderscheiden, namelijk de energiecoach, de energie adviseur en de maatwerk adviseur.

Een energiecoach verschilt van een (maatwerk)adviseur. De energiecoach richt zich op de gedragsmatige kant van het energieverbruik van de bewoner en z’n woning, waarbij de energieadviseur zich richt op de technische en bouwkundige kant van de woning, waardoor energie verminderd dan wel opgewekt kan worden. Energie coaching is geschikt voor iedereen (huurder & woningeigenaar), energieadvies is geschikt voor woningeigenaren en woningbouwcorporaties. De energiecoach en (maatwerk)adviseur zijn aanvullend aan elkaar. De energiecoach start het traject van bewustwording en het toepassen van kleinere maatregelen. Zodra dat traject doorlopen is kunnen woningeigenaren met behulp van de onafhankelijke (maatwerk)adviseur inzicht krijgen in de meer technische insteek en opwek van energie waarbij de (maatwerk)adviseur.

De energieadviseur is voor bewoners van koopwoningen. Wilt u meer dan alleen kleine energiebesparende maatregelen dan kunt u een energieadviseur inschakelen. De energieadviseur geeft u een onafhankelijk maatwerkadvies voor uw woning over mogelijke maatregelen en kosten die leiden tot het energiezuinig maken van uw woning. Het opstellen van een advies kost gemiddeld € 300,-. Een aantal gemeenten stellen subsidie beschikbaar voor het inschakelen van een onafhankelijke energieadviseur.

Hier kunt u vinden of wat er binnen uw gemeente is geregeld over onafhankelijke energieadviseurs.

De landelijke Regeling Reductie Energieverbruik Woningen (RRE-W) is beschikbaar gesteld aan gemeentes. Gemeentes kunnen met deze gelden alle huishoudens (dus huurders en eigenaar-bewoners van koopwoningen) ondersteunen bij het reduceren van hun energieverbruik. De projecten moeten uiterlijk 31 juli 2022 afgerond zijn.

De RRE-W regeling bestaat uit vier categorieën (a t/m d), namelijk:

a. Het aanbieden van eenvoudige energiebesparende maatregelen die de eigenaar-bewoner in de woning of de huurder in het gehuurde kan aanbrengen of laten aanbrengen

• Ter ondersteuning van de energiecoach kan er een bespaarbox samengesteld worden metonder andere LED verlichting, radiatorfolie, brievenbusborstels, strips ter bevordering van naad- en kierdichting Caparis heeft ervaring met het vullen van dergelijke bespaarboxen.
• De samenwerking met bewonersvereniging en woningbouwvereniging wordt gezocht over: wat kunnen en mogen bewoners wel en niet zelf in de woning aan maatregelen (laten) aanbrengen.

b. Het energiezuinig inregelen of laten inregelen van verwarmings- of ventilatiesystemen in woningen.

• De samenwerking met lokaal bedrijfsleven, opleidingsinstanties en/of lokale energiecoaches wordt gezocht om in de woning van aanvragers/bewoners de verwarmings- en of ventilatiesystemen in te regelen. Denk hierbij aan het waterzijdig inregelen van de radiatoren. Het aanpassen van de aanvoertemperatuur van het CV systeem. Dit kan middels vouchers aangeboden worden.
• Via de energiecoach kan een CV-dokter en/of energiejager ingezet worden

c. Het geven of laten geven van een op de specifieke woning gericht advies over energiebesparing aan een huurder of eigenaarbewoner.

• De samenwerking met o.a. energiecoöperaties, bibliotheken, woningcorporaties, huurdersvereniging en voedselbanken wordt gezocht om energiecoaches/-adviseurs langs de aanvragers te laten gaan, waarbij de energiecoaches de bewoners (huurders en eigenaren) kunnen ondersteunen voor wat betreft de toepassing van gekochte maatregelen/ advies geven over te nemen maatregelen in hun specifieke woning.

d. Het geven of laten geven van algemeen advies over energiebesparing aan huurders of eigenaar-bewoners.

• Door middel van webinars, nieuwsbrieven en lokale activiteiten, mits passend binnen de dan geldende maatregelen ter voorkoming van de verspreiding van het Covid-19 virus, worden groepen van bewoners voorgelicht om de maatregelen genoemd onder A, B en C uit te leggen en te tonen. In bijvoorbeeld een specifieke mobiele showroom kan de werking van bijvoorbeeld waterzijdig inregelen worden getoond in de wijk en worden groepen mensen geënthousiasmeerd om de maatregelen zelf ook te nemen. Daarbij is het van belang dat zij de adviezen aangereikt krijgen, die van toepassing zijn op bewoners hun eigen specifieke woning. De gemeente behoudt de vrijheid en flexibiliteit om de activiteiten rondom algemeen advies in te zetten op onderdelen waar behoefte aan is vanuit de doelgroep.
• Het inzetten van warmtecamera’s via adviseurs of energie coöperaties.
• Samenwerking met organisaties als Duurzaam Bouwloket, bibliotheken, buurtwarmte, buurkracht en andere maatschappelijke organisaties.
• Het inzetten van door het netwerk beschikbaar gestelde communicatie middelen (wordt aan gewerkt).

Om de Friese gemeentes te stimuleren en ondersteunen, stelt de Provincie Fryslân 770.000 euro subsidie beschikbaar. Deze subsidie is een aanvulling op de RRE-W. Landelijk is per woning maximaal 100 euro beschikbaar en gemeenten hebben de regeling voor minstens 1.000 woningen in eigen gemeente aan kunnen vragen. De provinciale regeling biedt de gemeenten de mogelijkheid om 50 euro extra per woning te besteden met een maximum van 55.000 euro. Als gemeenten geen bijdrage ontvangen vanuit de RRE-Wregeling, door overschrijding van het beschikbaar gestelde budget, krijgen gemeenten via de provinciale subsidie geen 50 maar 100 euro per woning.

Als u voor het eerst met energiecoaches wilt werken, is het goed om de volgende vragen te beantwoorden:

• Waarom wilt u energiecoaches inzetten?
• Wat hoopt u te bereiken met de energiecoaches?
• Wilt u zich richten op een speciale doelgroep (bijv. huurwoningen, koopwoningen, smalle beurs, etc.)?
• Wilt u werken met betaalde of vrijwillige coaches? Of een combinatie van beide?
• Welk budget heeft u beschikbaar?

Met de inzet van energiecoaches en -adviseurs kunnen we Friezen helpen bij het vinden van oplossingen om hun huis te verduurzamen. Naast het stimuleren van energiebesparing draagt dit bij aan het creëren van bewustwording en draagvlak, het verlagen van woonlasten, meer wooncomfort en het verminderen van de CO2-uitstoot.

Wilt u meer weten over de mogelijkheden, neem dan contact met ons op via energie@fryslan.fr

Om deze keuze te kunnen maken, is het belangrijk om iets meer beeld te hebben bij de verschillen. Een betaalde (fulltime) energiecoach kan meters maken in wijken en binnen gekozen doelgroepen. Vrijwillige coaches hebben vaak het vertrouwen vanuit de omgeving en kunnen dienen als back-up van de energiecoöperatie. In de praktijk blijkt een combinatie van beide ook goed te werken. De figuur hieronder geeft een indruk van de verschillen in aantallen tussen vrijwillige en betaalde coaches. Opvallend zijn de grote verschillen in aantallen: 800 bezoeken per jaar door een betaalde (fulltime) adviseur, versus 10 per jaar door een vrijwilliger.

Uit de figuur wordt duidelijk dat er veel vrijwilligers nodig zijn om hetzelfde effect te hebben als 1 fulltime betaalde energiecoach. Een coach-traject wat inzet op succes en doelgerichte verandering, bestaat uit meerdere gesprekken. Een startgesprek waarin het doel wordt vastgesteld, een ‘middengesprek’ om te zien hoe het gaat en nieuwe doelen te stellen en een eindgesprek waarin het behaalde resultaat naar voren komt. In bovenstaande tabel is daarom naast het totaal aantal gesprekken ook het aantal bezochte huishoudens aangegeven. Hier zijn dan drie contactmomenten geweest.

De volgende partijen zijn belangrijk om mee samen te werken:

1. Duurzaam Bouwloket: betreft het energieloket van gemeentes die een centrale rol speelt bij het faciliteren van de landingspagina van de regeling en activiteiten die worden ontplooid en tevens de administratieve en monitoringskant organiseert zodat bewoners optimaal worden ontzorgt in hun klantreis en het aanvraagproces vlekkeloos verloopt.
    
2. Stichting Provinciaal Energietransitie Bureau(PEB): zet zich in voor het deskundig opleiden en begeleiden van energiecoaches, energieadviseurs en maatwerkadviseurs, dit alles in en vanuit de praktijk.
    
3. Sociale werkplaatsen: in de provincie Fryslân zijn drie sociale werkplaatsen aanwezig: het NEF, Empatec en Caparis. Deze partijen hebben gezamenlijk Caparis aangewezen als partner in de afstemming en als coördinator in de voorbereiding van de uitvoering van de eventuele regeling waarbij de sociale werkplaatsen lokaal mede ondersteunen bij de vormgeving, het inpakken en verspreiden van de bespaarboxen met eenvoudige energiebesparende maatregelen.
    
4. Woningcorporaties: voorzien in de sociale woningbouw (circa 30% van alle Friese woningen). Deze woningen zijn beschikbaar voor burgers, die daarvoor in aanmerking komen gezien hun inkomen. Deze groep bewoners heeft veel baat bij energiecoaching, omdat vermindering in energie bijdraagt aan meer te besteden inkomen. De woningbouwcorporaties geven aan dat zij verantwoordelijk zijn voor het bieden van huisvesting die voldoet aan de duurzaamheidsnormen volgens de prestatieafspraken. De woningbouwcorporatie heeft behoefte aan de energiecoach, omdat die goed in contact is met de bewoner en helpt bij goed gebruik van de woning en het vergroten van wooncomfort. Daarbij zorgt de energiecoach voor betrokkenheid en acceptatie en medewerking bij verduurzamingstrajecten, wijkplannen en/of de energietransitie.
    
5. Huurdersvereniging: de huurdersvereniging heeft een belangrijke rol in de communicatie richting huurders.
    
6. Energiecoöperaties: Energiecoöperaties ontstaan vanuit de ‘mienskip’, staan er middenin, hebben hun voelsprieten en dragen bij aan participatie en betrokkenheid bij de energietransitie. Zij vervullen de voortrekkersrol. Energiecoöperaties hebben behoefte aan professionele ondersteuning van de vrijwillige organisatie. In de uitvoering van hun rollen als voortrekker, verbinder en ontwikkelaar willen ze graag optimaal gefaciliteerd worden om die rollen zo goed mogelijk te vervullen. De energiecoach draagt enorm bij aan de doelstellingen die de energiecoöperaties beogen; iedereen betrekken en mee laten doen in de energietransitie, iedereen helpen in de mienskip en de leefbaarheid vergroten. Er is een vraag naar sterke samenwerking en ondersteuning in combinatie met lokale of digitale duurzame/energie/bouwloketten.
    
7. Bewoners initiatieven: het is goed om lokale bewonersinitiatieven te betrekken bij de communicatie en eventueel ook de uitvoering van de RRE-W regeling.
    
8. Bibliotheken: De bibliotheken in Friesland ondersteunen inwoners op verschillende gebieden en kunnen dat ook op het gebied van besparen. Te denken valt aan kennis en informatie uitwisselen, spreekuren en bijeenkomsten organiseren en energiecoaches faciliteren. In Smallingerland zijn al de nodige ervaringen op dit gebied.

In maart 2020 zijn we van start gegaan met het opbouwen van het fundament voor het netwerk rondom de energiecoaches. Dat was een uitdaging omdat in die periode het Covid-virus om zich heen sloeg. Toch is er digitaal inmiddels een, nog steeds groeiend, netwerk van meer dan 200 deelnemers ontstaan. Dit netwerk bestaat inmiddels uit meer dan 100 betaalde en vrijwillige energiecoaches en energieadviseurs, en verder uit o.a. vertegenwoordigers van de Friese gemeenten, woningcorporaties, bibliotheken, de huurdersvereniging en energiecoöperaties.

Kennis delen

Vanaf september 2020 worden er maandelijks digitale netwerkbijeenkomsten georganiseerd die afhankelijk van het onderwerp door zo’n 25 tot 50 mensen per bijeenkomst bezocht worden.

Deze bijeenkomsten voorzien in de behoefte van de aangesloten partijen om kennis te delen en van elkaar te leren en spelen in op de actualiteit van het moment. Op deze manier kunnen zaken die goed werken elders ingezet worden. Niet iedere aangesloten partij hoeft het wiel opnieuw uit te vinden en aan de hand van de ervaringen en wensen vanuit het netwerk kunnen bottom-up items integraal behandeld worden.

Inzet en ondersteuning Friese gemeenten

De afgelopen periode stond met name in het teken van de implementatie van de energiecoaches bij de gemeenten. De Friese gemeenten hebben een bijdrage uit de Regeling Reductie Energieverbruik Woningen (RREW) en de zogenaamde SPUK-middelen van het Rijk  aan kunnen vragen. In aanvulling op de RREW-regeling hebben Gedeputeerde Staten begin vorig jaar de subsidieregeling Energiecoaches voor gemeenten in Fryslân opengesteld. Gemeenten kunnen met deze gelden alle huishoudens (dus huurders en eigenaar-bewoners van koopwoningen) ondersteunen bij het reduceren van hun energieverbruik. Door het organiseren van bijeenkomsten voor gemeenten wordt kennis gedeeld rondom de inzet van de middelen en hoeft niet iedere gemeente het wiel opnieuw uit te vinden. Deze middelen zullen ook grotendeels besteed worden aan de inzet van energiecoaches en kleine besparende maatregelen.

Stichting Provinciaal Energietransitie Bedrijf (PEB)

Vanuit het netwerk is gebleken dat bestaande opleidingen tot energiecoach onvoldoende toegespitst zijn op het hele spectrum aan werkzaamheden van de coach. In november 2020 is Stichting Provinciaal Energietransitie Bedrijf (PEB) in het leven geroepen die op basis van de ervaringen vanuit het netwerk naast de techniek ook de sociale component meeneemt in hun opleidingen. De stichting zorgt daarnaast voor de verdere begeleiding van de coaches en werkt hierin samen met Fryslân werkt, Fries onderwijs, MKB en gemeenten.

De stichting heeft inmiddels meer dan 25 coaches opgeleid, die nu voor het merendeel via het traject van Fryslân werkt een betaalde baan bij verschillende gemeenten hebben gevonden. Stichting PEB heeft het aanbod inmiddels uitgebreid en er hebben ook trainingen voor vrijwillige energiecoaches en een training CV-tuning plaatsgevonden.

Communicatie

De website www.energieteamfryslan.frl(eksterne keppeling) is gelanceerd.

Er is een communicatiemiddelen-toolbox ontwikkeld en beschikbaar gesteld aan de verschillende partners binnen het netwerk. Deze toolbox bevat zogenaamde ‘white-label’ producten zoals foto’s, een logo en flyers. De producten worden door iedere organisatie met hun eigen ‘look and feel’ ingezet om bewoners te bereiken en de coaches bij de mensen thuis te brengen.

Monitoring

Samen met het Duurzaam Bouwloket (waarbij 16 van de 18 Friese gemeenten aangesloten zijn), is middels een pilotproject een tool ontwikkeld die zowel bewoners als coaches en adviseurs digitaal kan ondersteunen bij het verduurzamen van de woning. Dit wordt op huisadres geregistreerd, waarmee AVG-proof gemonitord kan worden. De tool kan door de gemeenten aangeschaft en ingezet worden.

Energiearmoede

Aan de hand van de onrust bij veel inwoners in Fryslân omtrent de stijgende energieprijzen is vanuit het netwerk van het Energieteam een werkgroep energiearmoede gestart. De onrust betreft vooral de betaalbaarheid van de energierekening, maar onderliggend gaat het voornamelijk over armoedebeleid en inkomensachterstanden in de regio Noord Nederland. Onderzoek van TNO ‘Energiearmoede en de energietransitie’ en het FSP ‘Zicht op energiearmoede essentieel voor inclusieve energietransitie’ tonen aan dat de inkomens hier gemiddeld lager liggen dan in de rest van Nederland. De plotseling extreem gestegen energietarieven maken de reeds bestaande armoede in Noord Nederland helaas alleen maar meer zichtbaar.

Het zijn met name de gemeenten die hiervoor verantwoordelijk zijn en er zal aan meerdere knoppen gedraaid moeten worden voordat er een structurele oplossing voor het probleem energiearmoede is. Het probleem kan onmogelijk eenzijdig opgelost worden vanuit de energietransitie.

Het onderwerp is een aantal malen op de agenda van de maandelijkse netwerkbijeenkomsten geplaatst en er is verkend wat er op korte- en middellange termijn gedaan kan worden rondom de stijgende gasprijzen en de toenemende energiearmoede in Fryslân.

Dit heeft onder andere geleid tot een masterclass energiearmoede, welke in samenwerking met Platform31 in april en mei 2022 is gehouden voor gemeenten. De ambtenaren sociaal domein en energietransitie hebben tijdens deze masterclass gezamenlijk een plan van aanpak energiearmoede kunnen ontwikkelen.

Daarnaast is aansluiting bij de Friese preventieaanpak gezocht middels het project ‘Financieel fit Fryslân’. Doel van dit project is te komen tot een bovenlokaal armoedenetwerk. Het ontwikkelen van een integrale aanpak van energiearmoede is één van de sporen waarbij versnippering in aanpak wordt voorkomen en de verbinding tussen armoedebeleid, inkomenspolitiek, woonbeleid en energietransitie wordt verbeterd.

Voor de aanpak van energiearmoede wordt ingezet op:

• Data gestuurde aanpak

Data-Fryslân, TNO, FSP en diverse gemeenten onderzoeken samen waar precies de energiearmoede is, zodat er rekening houdend met de privacy, maatwerk geleverd kan worden voor huurders en ook woningeigenaren met een smalle beurs.

• Menukaart voor een integrale aanpak van energiearmoede ontwikkelen

In navolging op het rapport van TNO, heeft CE Delft in december 2021 onderzoek gedaan naar beleidsinstrumenten voor energiearmoede in de warmtetransitie. De menukaart stelt de gemeenten en andere organisaties in staat doeltreffende maatregelen te nemen door het inzetten van energiecoaches, een structurele aanpak d.m.v. isoleren en inzet warmtepompen en inkomensmaatregelen / financiële ondersteuning.

• Inrichten Energiebank Fryslân

In aanvulling op het Energieteam Fryslân wordt er een Energiebank Fryslân opgericht. Vanuit de Energiebank worden mensen die last hebben van energiearmoede en/of moeite met het financieren van besparende maatregelen geholpen. De hulp bestaat uit energiecoaching en het leveren van het benodigde om de besparing te realiseren. Ook begeleiding in het benutten van (bestaande) regelingen als gebouwgebonden financieringen voor verduurzaming van eigen woningen, witgoedregeling of de verzilverlening kan plaats vinden vanuit de Energiebank.

• Monitoring

Alle gemeenten aansluiten op de Nederlands Schuldhulproute (NSR). De Nederlandse Schuldhulproute werkt samen met gemeenten, bedrijven en samenwerkingspartners aan één centrale schuldhulproute. Die route levert ook veel data op waardoor ze gemeenten dashboards kunnen aanbieden. Een van de net door hun ontwikkelde dashboards is die van energiearmoede.