Vraag en antwoord Dongeradielen
Algemeen
Waar kan ik informatie vinden over Gebiedsontwikkeling Dongeradielen?
Informatie over het project is te vinden op Gebiedsontwikkeling Dongeradielen | Fryslan. Hier wordt nieuwe informatie geplaatst zodra die beschikbaar is. Daarnaast kunt u via de mail provincie@fryslan.frl en/of telefonisch (058 - 292 59 25) vragen stellen.
Wat is de relatie van Gebiedsontwikkeling Dongeradielen met de andere gebiedsprocessen in de regio zoals Holwerd aan Zee, Koehool-Lauwersmeer, omgevingsproces Ternaard?
De plangebieden van de processen/projecten overlappen gedeeltelijk met Dongeradielen. Er wordt ook deels aan dezelfde thema’s gewerkt. We maken afspraken hoe we met deze overlap omgaan.
Wat is de relatie met het Frysk Programma Landelijk Gebied (FPLG)?
In het Frysk Programma Landelijk Gebied, afgekort FPLG, werkt Fryslân aan de toekomst van het Friese landelijke gebied. Het FPLG is de Friese invulling van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Het FPLG is nog niet gereed. Zodra het vastgesteld is, vormt het een belangrijk uitgangspunt voor gebiedsontwikkelingen zoals in de Dongeradielen.
Op welke manier kan ik meedenken en reageren op de plannen?
We organiseren regelmatig informatieavonden. Deze zijn openbaar en voor iedereen toegankelijk. De gebiedscommissie presenteert daar haar voorstellen voor het gebiedsplan, om zo van u te horen wat u daarvan vindt. We benaderen agrariërs in het gebied met een vragenlijst, bijvoorbeeld om van hen te horen welke knelpunten zij ervaren en welke ideeën voor oplossingen er zijn. Verder gaan we in gesprek met dorpsbelangen over de haalbaarheid van wensen die in de dorpen leven en wellicht in dit gebiedsproces (verder) onderzocht kunnen worden in samenhang met de opgave het watersysteem te herstellen. Ook staan we ook open voor gesprekken met individuen. Heeft u ideeën voor de opgave waar deze gebiedscommissie voor staat? Dan kunt u contact opnemen met de projectorganisatie via provincie@fryslan.frl en/of telefonisch (058 - 292 59 25).
Het ontwerp-gebiedsplan wordt nog formeel ter inzage gelegd. U heeft dan de gelegenheid een zienswijze in te dienen. Naar verwachting zal dat in de loop van 2024 zijn.
Watersysteem
Wat is het watersysteem Dongeradielen?
Een watersysteem is een samenhangend stelsel van oppervlaktewater en grondwater. Het watersysteem Dongeradielen is een van de grootste polders van Fryslân. Het gebied wordt door een stuw bij Wetsens gescheiden in twee grote peilgebieden. Naast deze grote peilgebieden is er een aantal onderbemalingen voor de laag gelegen gebieden (zoals de Kolken en Jouswierpolder) en opmalingen voor de hogere gebieden. De Súd Ie is de belangrijkste watergang in het gebied. Via het gemaal Dongeradielen kan overtollig regenwater afgevoerd worden naar het Lauwersmeer. In droge periodes kan water vanuit de boezem ingelaten worden in het systeem.
Wat is het effect van bodemdaling door gaswinning op het watersysteem?
Als de bodem daalt en de waterpeilen ten opzichte van NAP gelijk blijven, dan is er minder ruimte in het watersysteem om water te bergen. Dit kan (lokaal) eerder of meer tot wateroverlast leiden bij (hevige) regenval. Het beleid van Wetterskip Fryslân is om peilen niet te verlagen, omdat verlaging van peilen verzilting kan versnellen.
Bodemdaling leidt er ook toe dat de ontwateringsdiepte (de afstand tussen grondwater en maaiveld) afneemt. Hierdoor neemt het risico op natschade toe. Op sommige stukken land, die eigenlijk een iets hogere waterstand zouden kunnen gebruiken voor het landgebruik, kan het afnemen van de ontwateringsdiepte juist positief zijn, om droogte tegen te gaan.
Verder functioneren enkele ‘kunstwerken’ (zoals stuwen en duikers) niet goed meer, omdat deze mee zakken met de bodem.
Verzilting is ook zonder bodemdaling in het gebied aan de orde. Door het dalen van de bodem wordt de afstand tussen de wortelzone van gewassen en het brakke grondwater kleiner. Hierdoor kan bodemdaling verzilting versnellen.
Wat is het effect van klimaatverandering op het watersysteem?
Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel. Hierdoor neemt zoute kwel toe en daarmee het risico op verzilting van het grond- en oppervlaktewater.
Door klimaatverandering neemt ook het risico op (langdurige) droogte toe. Hierdoor komt de beschikbaarheid van zoet water onder druk te staan. Bij een tekort aan zoet water, trekt de grens tussen zoet en zout grondwater op en neemt het risico op verzilting toe.
Door klimaatverandering komen piekbuien steeds vaker voor en worden deze extremer. Hierdoor kan er wateroverlast ontstaan omdat het watersysteem onvoldoende bergingscapaciteit heeft om deze grote hoeveelheden water in korte tijd op te kunnen vangen.
Hoe wordt de schade aan het watersysteem hersteld of gecompenseerd?
De gebiedscommissie Dongeradielen heeft de opdracht gekregen om een plan te maken met daarin concrete maatregelen om schade aan het watersysteem door bodemdaling te herstellen of te compenseren. Ze doet dit samen met de streek. Op welke manier de schade hersteld/gecompenseerd wordt, is op dit moment nog niet duidelijk; het plan moet nog gemaakt worden.
Bodemdaling
Hoeveel bodemdaling door gaswinning wordt verwacht en hoeveel is er nu al opgetreden?
NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) maakt iedere 5 jaar een prognose van de totaal te verwachten bodemdaling als gevolg van gaswinning. Deze prognose is opgenomen in het Statusrapport 2020. In de prognoses zijn de effecten van de winningen in de verschillende gasvelden gecombineerd. Op het diepste punt, nabij Anjum, daalt de bodem naar verwachting in totaal 20cm. (vanaf start gaswinning in 1997 tot 2050).
De daadwerkelijk opgetreden bodemdaling wordt gemeten. De resultaten daarvan worden ook opgenomen in het Statusrapport. De meest recente metingen waarover gerapporteerd is, zijn gedaan in 2018. Op dat moment was de bodem op het diepste punt 12 cm gedaald.
Hoe en door wie wordt bodemdaling door gaswinning gemeten?
NAM moet zelf de door de gaswinning veroorzaakte bodemdaling meten en er voor zorgen dat die de in de vergunning vastgelegde grens niet overschrijdt. Het Staatstoezicht op de Mijnen houdt daar toezicht op en kan ingrijpen bij overschrijdingen.
NAM meet de bodemdaling met satellieten (InSAR) en GPS. Elke 12 dagen wordt een InSAR meting gedaan. Daarnaast wordt de bodemdaling permanent gemeten op een aantal GPS-punten in het plangebied. Eens in de 5 jaar worden de meetgegevens verwerkt in een Statusrapport. Het laatste Statusrapport is gepubliceerd in 2020; in 2025 verschijnt het volgende.
De meetgegeven worden ook gepubliceerd op NLOG.
Is de bodemdaling in dit gebied alleen ontstaan door gaswinning?
De meeste bodemdaling in deze regio komt op dit moment door gaswinning. Daarnaast daalt het maaiveld plaatselijk door natuurlijke processen, zoals de inklinking van kleigronden en veenoxidatie. In het verleden vond er ook bodemdaling plaats door menselijk handelen, zoals het afgraven van veen voor zoutwinning en het afgraven van klei voor de baksteenindustrie. Ook zijn er veel terpen afgegraven. Nu is dat niet meer aan de orde.
Krijgen de gebieden om het watersysteem Dongeradielen heen ook te maken met de gevolgen van de gaswinning in dit gebied?
Ook ten zuiden en ten oosten van het plangebied van de gebiedscommissie Dongeradielen is nog sprake van beperkte bodemdaling veroorzaakt door gaswinning vanuit het gebied. Ten zuiden is er tevens sprake van overlap met winningen uit het Tietjerksteradeel veld. In het noordwestelijk deel van Groningen is ook sprake van een beperkte invloed. Afhandeling van eventuele schade in deze gebieden gaat niet via het gebiedsproces Dongeradielen maar rechtstreeks via de Commissie Bodemdaling Aardgaswinning Fryslân. Wel is het zo dat instrumenten die ontwikkeld worden binnen het gebiedsproces Dongeradielen mogelijk kunnen worden ingezet bij schadeafhandeling in de aangrenzende gebieden.
De kruipruimte onder mijn woning loopt steeds vaker vol met water. Komt dit door de bodemdaling?
Als het huis in het bodemdalingsgebied ligt, kan de drooglegging door de bodemdaling nog verder afnemen. Als de drooglegging al beperkt was, kan dit leiden tot water in de kruipruimte. Water in de kruipruimte kan ook andere oorzaken hebben, zoals overmatige regenval in combinatie met een (ver)slechte(rde) afwatering, veranderingen rondom de woning (bijvoorbeeld de aanleg van bestrating met een zandbed of de aanleg van kabels naar de woning) of in de omgeving van de woning (zoals bijvoorbeeld het aanpassen van de riolering en peilaanpassing).
Verzilting
Wat is verzilting en wanneer leidt dit tot problemen?
Verzilting is een proces waarbij zoutgehaltes in het grond- of oppervlaktewater toenemen. Er is al heel lang sprake van verzilting in Dongeradielen. In hoeverre de verzilting leidt tot problemen, is afhankelijk van lokale omstandigheden zoals grondwaterpeil en grondgebruik.
Verzilting van oppervlaktewater
De verzilting van het oppervlaktewater leidt alleen tot problemen als het water gebruikt wordt voor het beregenen van gewassen of als drinkwater voor vee. De mate waarin beregening met zout water tot schade leidt is afhankelijk van de gevoeligheid van het gewas. Het waterschap probeert met doorspoelen het zoutgehalte van de hoofdwatergangen zo laag mogelijk te houden. Dit lukt niet overal en mag alleen als er voldoende watervoorraad in het IJsselmeer is.
Verzilting in grondwater
In het gebied Dongeradielen is overal op geringe diepte zout grondwater aanwezig. Dit is ook de oorzaak van het verhoogde zoutgehalte in het oppervlaktewater. De diepte waarop zout grondwater aanwezig is kan sterk variëren.
Boven het zoute grondwater is meestal zoet grondwater aanwezig, dat aangevuld wordt met regenwater. In gebieden waar die zoetwaterlaag zo dun is dat deze in de loop van de zomer verdwijnt door verdamping, is sprake van verzilting. Het zoute grondwater kan dan, geholpen door de zogenoemde capillaire werking, de wortelzone bereiken.
Wat is het effect van klimaatverandering en bodemdaling op verzilting?
Wat we zeker weten is dat de verzilting toeneemt door klimaatverandering.
Door zeespiegelstijging neemt de druk in het grondwater (kweldruk) toe, waardoor meer zout water naar boven kan stromen. In de onderstaande figuur is de kweldruk als Δh weergegeven. Door de kweldruk neemt de kans dat het zoute water de wortelzone bereikt toe en dus ook de kans op zoutschade.
Door hogere temperaturen en langere periodes van droogte verdampt er meer water. Hierdoor neemt de kans op het verdwijnen van de zoetwaterlens ook toe, met een groter risico op zoutschade.
Verder neemt de kans op watertekort in het IJsselmeer toe door langdurige droge periodes en minder aanvoer uit de Rijn. Bij watertekort in het IJsselmeer mogen de sloten in Fryslân niet meer worden doorgespoeld tegen verzilting.
Door bodemdaling als gevolg van gaswinning kan verzilting worden versterkt: de afstand van de wortelzone naar zout grondwater neemt (bij gelijkblijvende waterpeilen) namelijk af. Dit effect speelt uiteraard alleen in het bodemdalingsgebied – en is daar het sterkst waar de bodemdaling het grootst is. Het is nog niet duidelijk hoe groot de bijdrage op de verzilting precies is en of het significant bijdraagt aan het verziltingsprobleem.
Wie houdt het toezicht op en meet op dit moment de verzilting?
Wetterskip Fryslân is in Fryslân verantwoordelijk voor het doorspoelen van sloten met zoet water uit het IJsselmeer. Het waterschap probeert het slootwater voldoende zoet te houden en meet de zoutgehaltes regelmatig. De resultaten van die metingen staan op de chloridekaart van Wetterskip Fryslân.
Verzilting in percelen wordt niet centraal gemeten. Het is de verantwoordelijkheid van de grondeigenaar om de verzilting te meten en eventueel maatregelen te treffen. Het waterschap is wel partner in projecten die hierbij ondersteunen, zoals Boeren Meten Water. Ook is het waterschap partner in project Freshem-NL dat in 2024 voor heel Nederland de verzilting in de ondergrond in kaart wil brengen.
Wat doet het waterschap en de gebiedscommissie tegen de verzilting?
Het waterschap laat zoet water het gebied in vanuit het IJsselmeer. Via de Friese boezem komt het water terecht in watersysteem Dongeradielen. Via waterinlaten en pompen spoelt het waterschap de sloten en kanalen door en worden de zoutconcentraties voldoende laag gehouden. Deze doorspoeling mag alleen als er voldoende zoetwater in de IJsselmeer aanwezig is.
In het gebiedsproces Dongeradielen wordt onderzocht welke maatregelen mogelijk getroffen kunnen worden om verzilting verder tegen te gaan. Op plekken waar bodemdaling door gaswinning een rol speelt, komt de gebiedscommissie met concrete voorstellen om de effecten hiervan te compenseren of te herstellen.
Overig
Ik heb nu al een maatschappelijk idee/wens. Hoe kan ik dit indienen?
U kunt contact opnemen met de projectorganisatie via provincie@fryslan.frl en/of telefonisch (058 - 292 59 25). We gaan graag met u in gesprek.
Ik woon in het plangebied en heb schade aan mijn huis en/of bijgebouwen. Ik vermoed dat dit komt door aardgaswinning. Bij wie kan ik terecht?
U kunt in dat geval terecht bij de Commissie Mijnbouwschade.